Gün Zileli Aşk ve Devrim
Gılgamış Destanı‘nda (Jean Bottéro, Gılgamış Destanı-Ölmek İstemeyen Büyük İnsan, çev:Orhan Suda, 2. Baskı Ocak 2006, YKY) Gılgamış, aziz dostu Enkidu’nun ölümünden sonra şöyle över onu:
“Dostum, gezgin Katır, çölün Yabaneşeği
Bozkırın Panteri
Enkidu, dostum, gezgin Katır, çölün Yabaneşeği
Bozkırın Panteri (s.177)
Ölen bir arkadaşımızın cenaze töreninde yaptığımız bir konuşmada, sevgili dostumuz için “gezgin katır” ya da “yabaneşeği” deseydik, merhumun yakınları bizi en azından mahkemeye verir, hakaretten yüklüce bir tazminat alırlardı.
Dört bin yıl öncesinin insanları, doğadan ve hayvanlardan bizim gibi kopmadıkları için, bizim kulağımıza hakaret gelen bu tür “hayvani” deyimler, onlar için en değerli övgü anlamı taşıyordu. Demek dört bin yılda insanlık, “ileri”ye doğru yol aldığını sanırken, o güzelim hayvan kardeşlerinden bir hayli kopmuş, “ileri” kültüründe onları sadece birilerini aşağılamak için hatırlar olmuş.
Buradan, benzeri bir başka konuya geçmek istiyorum. Her egemen kesim, yukardaki hayvan örneğinde olduğu gibi, ezdiklerinden kopmakla kalmaz, onları aşağılar da. İnsanlık yalnızca hayvanlar aleminden kopmakla kalmamış, kendi içinde de cinsel ve sınıfsal bir hiyerarşi ve bu hiyerarşiye uygun bir dil yaratmıştır.
Bugün, bol bol kullanılan ve kadınlara ilişkin bir kibarlık göstergesi olarak olur olmaz söylenen “bayan” sözcüğü de bu hiyerarşik dilin ürünüdür. Bazen sohbetlerde, karşımızdaki bize saygısından, örneğin “eşek”ten söz edeceği zaman şöyle der: “o sırada oradan afedersiniz bir eşek geçiyordu.” Yani “eşek” denen hayvanın adı bile anılmamalıdır, ama mecburen anılıyorsa, muhatabımızdan özür dilemeliyiz bu “kabalık” nedeniyle. İşte şu malum “bayan” sözcüğü de, bir anlamda “afedersiniz kadın” yerine ikame edilmiştir. Yani muhatabımız, “kadın” gibi “kaba” bir sözcüğü kullanmamak için, kadının kibarlaştırılmışı olarak bayan demektedir.
Bir gün, yurtdışından Türkçe ve Kürtçe yayın yapan bir televizyon kanalını izliyordum. Spiker, haberleri verirken şöyle dedi: “… çatışmada üçü bayan sekiz gerilla şehit oldu.” Böylece, ölenlerden beşinin de “bay gerillalar” olduğunu dolaylı olarak öğrenmiş oldum. Bu tür haberlere gazetelerde de sık sık rastlanıyor. Örneğin: “Kazada ölen onsekiz kişiden altısının bayan olduğu…” Neden tersi değil. Yani şöyle: “Kazada ölen onsekiz kişiden onikisinin bay olduğu açıklandı.” Çünkü “bay”, ayırt edici bir sıfat değil. Onlar zaten normal insan. Normal olmayan, “bayan”lar.
Galiba bu tür dil garabetlerinin son bulması, gerçeklikte yaşanan hiyerarşik garabetlerin gerçekten ortadan kalkmasına bağlı.
Gün Zileli
22 Mart 2006
çok doğru ötekileştirilenler olarak gözardı etmememiz gereken ayrıntıları sıradanlaştırıp görmezden geliyoruz.